ประวัติโรงเรียนโดยย่อ

โรงเรียนประจวบวิทยาลัยตั้งขึ้นเป็นครั้งแรกในวัดเกาะหลัก  ไม่มีรายละเอียดในช่วงเวลานั้น   เพราะหลักฐานเกี่ยวกับโรงเรียนส่วนใหญ่ ถูกทำลายระหว่างสงครามมหาเอเชียบูรพา เมื่อ พ.ศ.2484  เนื่องจากกองทัพญี่ปุ่นยกพลขึ้นบกที่จังหวัดประจวบคีรีขันธ์และยึดครองโรงเรียนเป็นกองบัญชาการรบ  จนกระทั่ง พ.ศ.2488 ญี่ปุ่นแพ้สงครามจึงถอนทหารออกไป

          โรงเรียนประจวบวิทยาลัยในสถานที่ตั้งปัจจุบันนี้เปิดทำการสอนเมื่อวันที่ 17กรกฎาคม พ.ศ.2457

โดยมีขุนกัลยาณวาท ศึกษาธิการจังหวัด (สมัยนั้นเรียกว่าธรรมการจังหวัด)    เป็นประธานในการเปิด  ขุนประกอบวุฒิสารทเป็นครูใหญ่คนแรก เปิดสอนตั้งแต่ระดับประถมศึกษาถึงระดับมัธยมศึกษาตอนต้น 

มีชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 3 (ม.3) เป็นชั้นสูงสุดรับนักเรียนทั้งชายและหญิงมาจนถึง พ.ศ. 2480 นักเรียนหญิงแยกไปเรียนที่โรงเรียนสตรีประจำจังหวัดคือโรงเรียนสตรีประจวบคีรีขันธ์ “ประจวบสมบูรณ์” คงเหลือแต่นักเรียนชายจึงเรียกว่า  “โรงเรียนประจำจังหวัดชาย” มีชื่อทางราชการว่า “โรงเรียนประจำจังหวัดประจวบคีรีขันธ์” ต่อมาเปลี่ยนชื่อเป็นโรงเรียนประจวบคีรีขันธ์“ประจวบวิทยาลัย”ตัดระดับประถมศึกษาออกคงระดับมัธยมศึกษาไว้ และได้ขยายการศึกษาถึงระดับมัธยมศึกษาตอนปลาย เมื่อ พ.ศ.2506  

เฉพาะระดับนี้จัดแบบสหศึกษาและในปีเดียวกันนั้นได้เปลี่ยนชื่อโรงเรียนเป็น “โรงเรียนประจวบวิทยาลัย” ต่อมาเมื่อวันที่ 12  มิถุนายน พ.ศ.2514  โรงเรียนสตรีประจวบคีรีขันธ์ “ประจวบสมบูรณ์” ได้กลับมารวมกับโรงเรียนประจวบวิทยาลัย ตามประกาศกระทรวงศึกษาธิการ ลงวันที่ 23 เมษายน พ.ศ.2513 จากนั้นมาโรงเรียนประจวบวิทยาลัยจึงหมายถึงโรงเรียนสหศึกษาซึ่งเกิดจากการรวมโรงเรียนทั้งสองดังกล่าว

สำหรับอาคารเรียนของโรงเรียนสตรีประจวบคีรีขันธ์ “ประจวบสมบูรณ์” บนเนื้อที่ 7 ไร่ 2 งาน 79 ตารางวา  ซึ่งอยู่ห่างจากโรงเรียนประจวบวิทยาลัยประมาณ 2 กิโลเมตร มีประวัติการก่อสร้างมาตั้งแต่ พ.ศ.2475 โดยมีขุนวิทยาการประเสริฐ  ศึกษาธิการจังหวัดเป็นผู้ริเริ่ม หม่อมเจ้าทองเติม ทองแถม  ผู้ว่าราชการจังหวัดในขณะนั้น ได้ทรงตั้งชื่อโรงเรียนตามขุนประจวบสมบูรณ์ (เต็ก ประจวบเหมาะ)  คหบดีของจังหวัดผู้บริจาคเงินสบทบทุนในการก่อสร้างอาคาร  จำนวน 1,000 บาท ซึ่งถือว่าเป็นเงินจำนวนมากในสมัยนั้น  หลังจากย้ายนักเรียนไปรวมกับโรงเรียนประจวบวิทยาลัยแล้ว กรมสามัญศึกษา จึงยกอาคารเรียนและที่ดินทั้งหมด ให้โรงเรียนอนุบาลจังหวัดประจวบคีรีขันธ์